Phát biểu khai mạc, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Đặng Xuân Thanh khẳng định, diễn đàn là hoạt động khoa học thường niên có ý nghĩa quan trọng, nhằm cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phục vụ hoạch định chính sách phát triển. Trong hơn một thập kỷ qua, Việt Nam đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận về tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng hiện nay còn bộc lộ nhiều hạn chế như phụ thuộc vào vốn đầu tư và khai thác tài nguyên, hiệu quả sử dụng nguồn lực thấp, quá trình chuyển sang mô hình tăng trưởng dựa trên tri thức, công nghệ diễn ra chậm. Năng lực đổi mới sáng tạo và sức cạnh tranh quốc gia vẫn chưa tương xứng với tiềm năng.
Theo Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Hồng Sơn, đổi mới mô hình tăng trưởng là điều kiện tiên quyết để Việt Nam phát triển nhanh, bền vững và bao trùm trong bối cảnh mới. Ông nhấn mạnh rằng những điểm nghẽn lớn về thể chế, cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực cần được giải quyết quyết liệt và triệt để. Đặc biệt, thể chế được coi là “điểm nghẽn của các điểm nghẽn”, nếu không tháo gỡ được sẽ cản trở việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực truyền thống cũng như phát huy những nguồn lực mới như khoa học – công nghệ, chuyển đổi số, thương hiệu quốc gia hay kinh tế xanh.
Diễn đàn đã tiếp nhận và thảo luận hơn 20 tham luận từ các nhà khoa học, chuyên gia, lãnh đạo doanh nghiệp xoay quanh những vấn đề trọng tâm: lựa chọn mô hình tăng trưởng phù hợp với bối cảnh mới; kinh nghiệm chuyển đổi mô hình tăng trưởng ở một số quốc gia; thực trạng mô hình tăng trưởng hiện tại ở Việt Nam; xác định các rào cản chính; và đề xuất cấu trúc cốt lõi cho mô hình tăng trưởng mới giai đoạn 2026–2030, định hướng đến năm 2045.
Nhiều chuyên gia cho rằng mô hình tăng trưởng mới của Việt Nam cần được xây dựng trên ba trụ cột: phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo; chuyển đổi số toàn diện cả trong khu vực công và tư; thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn song song với nâng cao thể chế và năng lực quản trị quốc gia. Một số ý kiến cũng nhấn mạnh đến vai trò then chốt của dữ liệu và trí tuệ nhân tạo trong việc kiến tạo chuỗi giá trị mới. Theo Tiến sĩ Đặng Xuân Thanh, trong bối cảnh thế giới đang bị chi phối bởi biến động công nghệ, địa chính trị, áp lực khí hậu và sự tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu, mô hình tăng trưởng cần phải được thiết kế như một cấu trúc phức hợp, đa chiều.
Ông nêu rõ rằng nếu không nhanh chóng chuyển đổi, Việt Nam sẽ bị tụt lại phía sau, mắc kẹt ở những nấc thang thấp nhất trong chuỗi giá trị toàn cầu và khó đạt được mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045. Ông cũng chỉ ra rằng các yếu tố như thuế biên carbon của EU, yêu cầu ESG từ nhà đầu tư quốc tế hay các xu hướng như “Trung Quốc +1”, “near-shoring” và “friend-shoring” đang tạo ra áp lực nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam bứt phá, với điều kiện năng lực logistics, công nghiệp phụ trợ và công nghệ phải được nâng cấp mạnh mẽ.
Diễn đàn một lần nữa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo đúng tinh thần Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị – dựa trên năng suất, khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là nhiệm vụ phức tạp, đòi hỏi quyết tâm chính trị cao, sự đổi mới tư duy và sự phối hợp đồng bộ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân. Trên cơ sở các bài tham luận và ý kiến tại Diễn đàn, Ban tổ chức sẽ tổng hợp, xây dựng báo cáo kiến nghị chính sách gửi tới Chính phủ và các cơ quan trung ương, góp phần vào quá trình hoạch định chiến lược phát triển kinh tế – xã hội trong giai đoạn tới.
